این ناحیه، که بخش‌هایی از استان‌های گلستان و خراسان شمالی را در بر می‌گیرد، مقصدی بی‌نظیر برای طبیعت‌گردان و عاشقان سفر و ماجراجویی است. ترکمن صحرا، با وسعتی چشمگیر با مناطق زیر همسایه است:
- از جنوب به کوهپایه‌های جنگلی البرز شمالی
- از شمال به جمهوری ترکمنستان
- از غرب به دریای خزر محدود می‌شود
- از شرق به خراسان، بجنورد و دره گز
این تنوع جغرافیایی، چشم‌اندازهایی بدیع و مناظری تماشایی را خلق کرده که هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند.
هر کدام از شهرهای ترکمن صحرا، جاذبه‌های منحصر به فرد خود را برای بازدیدکنندگان ارائه می‌کنند. از تماشای گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان، تا گشت و گذار در بازارهای سنتی و تجربه آداب و رسوم اصیل ترکمن‌ها.
علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، ترکمن صحرا از نظر تاریخی نیز غنی است. این منطقه در طول تاریخ محل عبور و مرور اقوام و تمدن‌های مختلف بوده و آثار باستانی متعددی از جمله بقایای شهر باستانی جرجان و ده‌ها تپه باستانی در آن به چشم می‌خورد.
آب و هوای ترکمن صحرا
ترکمن صحرا، پهنه‌ای بی‌نظیر در شمال ایران، گنجینه‌ای از آب و هواهای مختلف را در خود جای داده است. وسعت این سرزمین، که از شمال به دریای خزر و از جنوب به رشته کوه‌های البرز می‌رسد، بستری برای خلق تنوعی شگفت‌انگیز در اقلیم این منطقه شده است.
در شمالی‌ترین بخش ترکمن صحرا، در امتداد نوار ساحلی خزر، شهرهای بندر ترکمن، گنبد کاووس و همچنین شهر آق‌قلا واقع شده‌اند. نزدیکی این منطقه به صحرای خشک ترکمنستان، آب و هوایی نیمه‌خشک و بیابانی را به ارمغان آورده است. اما هر چه از این نقطه به سمت جنوب و غرب حرکت کنید، گویی با دنیایی جدید روبرو می‌شوید.
منطقه بندر ترکمن و آشوراده در جنوب ترکمن صحرا، آب و هوایی مدیترانه‌ای را تجربه می‌کنند. نسیم خنک دریا، گرمای طاقت‌فرسای تابستان را در این منطقه تعدیل می‌کند و زمستان‌هایی معتدل را به ارمغان می‌آورد.
اما این تنوع به اینجا ختم نمی‌شود، هر چه از شرق ترکمن صحرا به سمت غرب می‌روید، هوا خنک‌تر و مطبوع‌تر می‌شود. گویی کوه‌های سر به فلک کشیده البرز، پناهگاهی خنک برای این سرزمین پهناور ایجاد کرده‌اند.
پوشش گیاهی و جانوری ترکمن صحرا
ترکمن صحرا، نامی که تداعی‌گر دشت‌های پهناور و آسمان بی‌کران است، تنوع آب و هوایی خود، میزبان طیف گسترده‌ای از پوشش گیاهی و جانوری است.
در بخش شمالی این دشت پهناور، بارش کم باران، بر چهره طبیعت نقش خشکی و کم‌آبی زده است. گز و بوته‌های خاردار، که در برابر کم‌آبی مقاوم هستند، پوشش گیاهی غالب این منطقه را تشکیل می‌دهند. اما هرچه به سمت جنوب حرکت می‌کنیم، گویی با دنیایی دیگر روبرو می‌شویم. دشت‌های یکدست سبز و چشم‌نواز، مراتع سرسبز و درختان انبوه، منظره‌ای بدیع و تماشایی را خلق می‌کنند. این همان تصویری است که در بیشتر عکس‌های ترکمن صحرا می‌بینیم.
تنوع گیاهی این منطقه تنها به پوشش گیاهی محدود نمی‌شود. حیات وحش ترکمن صحرا نیز به تنوع و غنای خود می‌بالد. علاوه بر اسب معروف ترکمن، در بخش بیابانی، گرگ، روباه ترکمنی، خرگوش و آهو به چشم می‌آیند. گوسفند و بز در مناطق نیمه‌خشک به چرا می‌پردازند و شتر در شوره‌زارهای شمال به چشم می‌آید. انواع پرندگان مانند اردک و غاز، شاهین و عقاب در بخش جنوبی و انواع ماهی‌ها در رودخانه و سواحل خزر، دیگر ساکنان این سرزمین پهناور هستند.
آداب و رسوم و سنت مردم ترکمن صحرا
این خطه ی باستانی، میزبان مردمانی با فرهنگ‌های ترکی، فارسی و کرمانجی است که در کنار یکدیگر، هارمونی زیبایی از تنوع و همزیستی را به نمایش می‌گذارند.
زبان مشترک، نقطه ی اتصال این اقوام است. گویش‌های مختلف ترکی، زبان تکلم مردمان ترکمن است که پیوندی عمیق بین آنها ایجاد کرده است. این زبان، ترکیبی از ترکی استانبولی، ازبکی و آذربایجانی است که گنجینه‌ای از اصالت و قدمت را در خود جای داده است.
موسیقی، رکن اساسی فرهنگ ترکمن است. نوای دوتار، ساز اصیل این مردم، در پهنه ی خراسان طنین‌انداز می‌شود و روح حماسی و اصیل مردمان این سرزمین را به گوش جهانیان می‌رساند. علاوه بر این قصه‌گویی با صدای دوتار، لالایی مادران و خنیاگران، در هم آمیخته با اندوه تاریخی ترکمنان، از ویژگی‌های بارز موسیقی این نواحی است. در واقع در رگ و ریشه مردمان این دیار، نغمه دوتار، نقش و نگار قالی و رمق اسبان ترکمن جاریست.
شغل مردم ترکمن صحرا و وضعیت اقتصادی
اقتصاد اقوام ترکمن در پهنه گسترده ترکمن صحرا، به تناسب موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، از تنوع قابل توجهی برخوردار است.
۱- ماهیگیری در کرانه های خزر:
در نواحی شرقی دریای خزر و بخصوص در بندر ترکمن، صید ماهی و فعالیت های مرتبط با آن، نقشی محوری در اقتصاد مردم ترکمن ایفا می کند. دسترسی به منابع آبی غنی خزر، زمینه را برای رونق صیادی و اشتغال گسترده در این بخش فراهم آورده است.
۲- دامپروری در پهنه ی خشک و نیمه خشک:
در مقابل، در مناطق نیمه خشک و بیابانی ترکمن صحرا، به ویژه در نواحی جنوبی گرگان و شرق گنبد کاووس، دامداری و پرورش انواع احشام، ستون اصلی معیشت مردم ترکمن را تشکیل می دهد. این امر به واسطه ویژگی های اقلیمی و پوشش گیاهی منطقه و تناسب آن با پرورش دام می باشد.
۳- شهرت اسب های ترکمن:
پرورش اسب های اصیل ترکمن، که شهرت جهانی دارند، بیشتر در میان ترکمن های جنوب گرگان و شرق گنبد کاووس رواج دارد. این امر ناشی از وجود مراتع و چراگاه های مناسب در این ناحیه و مهارت و تجربه ی دیرینه مردم ترکمن در پرورش این نژاد باارزش اسب می باشد.
غذاهای محلی و معروف ترکمن صحرا
آشپزی ترکمن‌ها که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این قوم دارد، ترکیبی دلنشین از عطر و طعم‌های منحصر به فرد را به ارمغان می‌آورد. در این سرزمین، گوشت گوسفند و سبزیجات تازه، نقشی اساسی در طبخ غذاها ایفا می‌کنند و طعمی یگانه را به ارمغان می‌آورند. برخی از غذاهای اصیل ترکمن صحرا که نباید از دست داد:
- چکدرمه: خورشتی لذیذ با گوشت گوسفند و پیاز، که با نان تازه سرو می‌شود.
- مانتی: خمیرهای کوچک پر شده با گوشت و پیاز، که با سس ماست و سیر طعم بی‌نظیری می‌یابند.
- قایش: تکه‌های گوشت گوسفند پخته شده با نخود و سیب زمینی، که طعمی دلچسب و سیر کننده دارد.
- قاوور تماچلی چوروک: خورشی خوشمزه با گوشت گوسفند، گوجه فرنگی و فلفل دلمه ای، که با نان محلی به نام چوروک سرو می‌شود.
- بولامه: نوعی پیراشکی سرخ شده با حشو گوشت و پیاز، که طعمی ترد و لذیذ دارد.
- بیشمه: نانی نازک و ترد که با کره ذوب شده و شکر سرو می‌شود و طعمی بی‌نظیر دارد.
- باسترمه: گوشت گوسفند خشک شده و نمک سود شده، که طعمی منحصر به فرد و ماندگار دارد.
- بوروک: نوعی شیرینی پخته شده با آرد، شکر و کره، که طعمی شیرین و دلچسب دارد.
سوغات ترکمن صحرا
سفر بدون سوغات، گویی ناتمام است. اگر رهسپار ترکمن صحرا هستید، گنجینه‌ای از اصالت و هنر در انتظار شماست.
گلیم و قالی‌های ترکمن: نخستین و بی‌نظیرترین انتخاب، گلیم و قالی‌های دستباف این خطه است. نقش و نگارهای منحصر به فرد این قالی‌ها، که از دل تاریخ و فرهنگ ترکمن‌ها تراوش کرده، در هیچ جای دیگری نخواهید یافت.
رنگ‌های شاد و اصیل: اما داستان سوغات ترکمن‌صحرا به اینجا ختم نمی‌شود. لباسهای محلی رنگارنگ، سوزندوزیهای ظریف، زیورآلات نقرهای زیبا و صنایع چوبی با نقش و نگارهای اسلیمی، هر کدام می‌توانند زینت‌بخش خانه شما یا هدیه‌ای ماندگار برای عزیزان باشند.
بهترین زمان بازدید از ترکمن صحرا
گستره‌ی بی‌کران دشت‌های ترکمن صحرا، با تنوع آب و هوایی شگفت‌انگیز خود، پذیرای مسافرانی است که در جستجوی تجربه‌ای ناب از طبیعت هستند. هر فصل در این سرزمین، رنگ و بویی خاص دارد و فرصتی بی‌نظیر برای سفری خاطره‌انگیز فراهم می‌کند.
- بهار: در فروردین و اردیبهشت، دشت‌ها مملو از گل‌های شقایق قرمز و لاله‌های زرد می‌شوند و آبشار کبودوال در پرآب‌ترین حالت خود قرار می‌گیرد. این فصل، بهترین زمان برای بازدید از هزار دره و آرامگاه و مقبره خالد نبی نیز هست.
- پاییز: اگر به دنبال تجربه‌ای متفاوت هستید، سفر در پاییز رنگارنگ دشت‌های ترکمن را از دست ندهید. البته پیش از سفر، از وضعیت آب و هوا اطلاع کسب کنید و آمادگی لازم را داشته باشید. چرا که در این فصل، نقاط مرتفع مانند هزار دره و آرامگاه خالد نبی خنک‌تر می‌شوند.
- زمستان و تابستان: به‌دلیل شرایط آب و هوایی، زمستان و اواسط تابستان، فصل مناسبی برای سفر به این منطقه نیستند. لازم به ذکر است که آب و هوای ترکمن صحرا، تفاوت‌های چشمگیری با دیگر نقاط شمال ایران دارد.
(مشاهده تور طبیعتگردی آفرود تیمار تراول)
مسیرهای دسترسی به ترکمن صحرا
برای رسیدن به سرزمین افسون‌ها یعنی ترکمن صحرا باید ۳۸۷ کیلومتر راه را از تهران با روش های مختلف طی کرد که عبارتند از:
۱- هواپیما:
با پرواز مستقیم از تهران به گرگان یا گنبد کاووس، در زمانی کوتاه (تقریبا ۱.۲۰ دقیقه) خود را به ترکمن صحرا برسانید. شرکت‌های هواپیمایی مختلفی مانند ایران ایر، آسمان و قشم ایر در این مسیر فعال هستند و شما می توانید از فرودگاه نکا و گرگان برای این سفر استفاده کنید.
۲- قطار:
با قطار، سفری آرام و دلنشین را در شب تجربه کنید و صبح با طراوت صبحگاهی، گام در سرزمین ترکمن‌ها بگذارید. حدودا ۹ ساعت طول می کشد تا از تهران به بندر ترکمن سفر کنید.
۳- مسیر زمینی (اتوبوس):
سفر زمینی به ترکمن صحرا، فرصتی برای لذت بردن از مناظر بدیع و طبیعت بکر این منطقه است. با رانندگی حدود ۶ ساعته از تهران، به این سرزمین افسون‌ها خواهید رسید. مسیر جاده فیروزکوه را انتخاب کنید تا از تماشای جنگل‌های سرسبز و هوای پاک لذت ببرید.
در طول مسیر، چشم‌اندازهای دل‌انگیز و روح‌نواز، خستگی سفر را از تن شما خواهند زدود. پس از عبور از قائم شهر، بابل و بهشهر، به کردکوی می‌رسید. در اینجا می‌توانید به سمت چپ بپیچید و به بندر ترکمن بروید یا راه خود را به سمت گرگان ادامه دهید. با انتخاب مسیر زمینی می توانید از تور یا ماشین شخصی استفاده کنید که هر کدام مزیت های خود را دارند.
فاصله تهران تا ترکمن صحرا و مدت زمانی که در مسیر هستید چقدرخواهد بود؟
با توجه به اطلاعات بال، باید گفت برای سفر به ترکمن صحرا از تهران باید، ۳۸۷ کیلومتر راه را طی کنید که این مسافت با قطار ۹ ساعت و باهواپیما ۱.۲۰ دقیقه و با خودروی شخصی حدود ۶ ساعت خواهد بود.
جاذبه های ترکمن صحرا و اطرف آن
در ادامه می توانید با بخش کوچکی از اماکن دیدنی ترکمن صحرا آشنا شوید:
بندر ترکمن
بندر ترکمن دارای زیباترین سواحل همراه با اسکله‌ی پررونق است که تاثیر بسیار خوبی بر بازارهای سنتی و این منطقه می گذارد.
قدمت اسکله‌ی بندر ترکمن به دوران قاجار می‌رسد. دوشنبه بازار بندر ترکمن، فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با فرهنگ و هنر مردم ترکمن است. در این بازار می‌توانید شاهد هنر دست زنان ترکمن و انواع صنایع‌دستی این منطقه باشید و سوغاتی‌های منحصر به فردی را برای عزیزانتان تهیه کنید.
شهر آق‌قلا و جاذبه های آن
شهر آق‌قلا در قلب ترکمن صحرا و در همسایگی بندر ترکمن واقع شده است. قدمت این شهر به دوران صفویه می‌رسد و پل آجری آق‌قلا که از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این منطقه به حساب می‌آید، یادگاری از آن دوران است.
علاوه بر پل تاریخی آق‌قلا، دیوار قزل‌آلان و سد وشمگیر از دیگر جاذبه‌های دیدنی این شهر هستند که دیدن از آنها خالی از لطف نیست و سفری به یادماندنی را در دل تاریخ برایتان رقم خواهند زد.
آبشار کبود وال
جاذبه‌های گردشگری ترکمن صحرا تنها به دشت‌های سرسبز محدود نمی‌شود. آبشار کبودوال، بلندترین آبشار خزه‌ای ایران، در دل جنگل‌های انبوه استان گلستان و در نزدیکی شهر علی‌آباد کتول واقع شده است و با زیبایی منحصر به فرد خود، هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند.
گمیش تپه
با کمی گشت و گذار در شهر، شاهد ساختمان‌های قدیمی و با قدمت بیش از ۱۰۰ سال خواهید بود که هنوز هم افرادی در آن ساکن هستند. این آپارتمان‌ها که یادگاری از دوران شوروی سابق هستند، خود به تنهایی جاذبه‌ای دیدنی گمیش تپه محسوب می‌شوند.
تالاب گمیشان در نزدیکی این شهر واقع شده و زیستگاه پرندگان مهاجر و گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است. موزه مردم‌شناسی گمیش تپه، گل‌فشان قارن یارق و جزیره آبسکون از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر هستند که در سفر به این منطقه نباید آنها را از دست بدهید.
سیمین شهر
سیمین‌شهر در استان گلستان واقع شده است. دشت‌های سرسبز و چشم‌نواز، بازارهای سنتی و صنایع‌دستی مختلف از جمله زیبایی های این منطقه هستند. مردمی خونگرم و مهمان‌نواز، سفرتان را به این منطقه خاطره‌انگیزتر خواهند کرد.
مقبره خالد نبی
آرامگاه خالد نبی یکی از مشهورترین مکان‌های مذهبی و گردشگری در استان گلستان است. این آرامگاه چشم‌انداز بسیار خوبی دارد، زیرا از آنجا می توان صحرا و کوه‌های ترکمنستان را دید و لذت برد.
گورستان سنگی
در دامنه تپه‌های ترکمن صحرا، قبرستانی قرار دارد، قبرستانی با سنگ قبرهایی عجیب و غریب که حکایت از داستان‌های ناگفته دارند. هر سنگ قبر، داستانی در دل خود دارد و هر گوشه از این قبرستان، راز سر به مهر دیگری را در آغوش گرفته است.
هزار دره
در میان انبوه جاذبه‌های طبیعی ایران، هزار دره، همچون نگینی سبز در استان گلستان می‌درخشد. این منطقه که به تپه ماهورهای هزار دره نیز شهرت دارد، با چشم‌اندازهای بدیع و طبیعت بکر، هر ساله مسافران بسیاری را به سوی خود رهنمون می کند.
کلاله
کلاله در شرق ترکمن صحرا و در استان گلستان واقع شده است. این شهر گویی دروازه‌ی ورود به صحرای زیبای ترکمن و مقصدی جذاب برای گردشگران و دوستداران طبیعت است. جنگل پلکانی، منطقه شکار ممنوع، چشمه آق‌سو، مقبره خالد نبی، منطقه هزار دره و بازار کلاله از جمله جاذبه‌های این شهر هستند.
تپه های انوشیروان
این تپه‌های تاریخی در استان گلستان و در نزدیکی گنبد کاووس قرار گرفته است. قدمت این تپه‌ها به دوران نوسنگی و مس و سنگ برمی‌گردد و به همین دلیل از لحاظ باستان‌شناسی و تاریخی اهمیت زیادی دارد. در این منطقه می‌توانید علاوه بر گشت و گذار در تپه‌ها و دیدن مناظر زیبا، سری به موزه باستان‌شناسی گنبدکاووس بزنید و از آثار کشف شده از این تپه‌ها دیدن کنید.
مراوه تپه
مراوه تپه در شمال شرق استان گلستان و در نزدیکی مرز ترکمنستان واقع شده است. این شهر با وجود جاذبه‌های گردشگری بسیار، منتظر حضور گردشگران است. آرامگاه مختوم‌قلی شاعر بزرگ ترکمن، مدرسه سید قلیچ ایشان، چشمه ساوره و غار قیز قلعه از جمله جاذبه‌های گردشگری مراوه تپه هستند که در سفر به این منطقه نباید آنها را فراموش کنید.
گنبد قابوس
گنبد قابوس، نگین شهر گنبد کاووس و بلندترین برج آجری جهان، یادگاری از دوران شکوه و عظمت ایران در سده‌ی چهارم هجری است. این برج کهن با ارتفاع ۷۲ متر، همچون نگینی درخشان در پهنه‌ی خاک ایران می‌درخشد و گویی از اعماق تاریخ سر برآورده تا عظمت و شکوه نیاکانمان را به رخ جهانیان بکشد. آرامگاه کاووس بن وشمگیر، در دل این برج آرمیده و گویی رازهای ناگفته‌ای از دوران گذشته را در خود نهفته دارد.
جزیره آشوراده
این جزیره، مرواریدی درخشان در دریای خزر و تنها جزیره ایرانی این پهنه‌ی آبی، مقصدی بی‌نظیر برای طبیعت‌گردان و دوستداران حیات وحش است. این جزیره‌ی منحصر به فرد، با تنوع زیستی شگفت‌انگیز خود، زیستگاه گونه‌های جانوری مختلفی از جمله فلامینگو، انواع قو، پلیکان، شغال، روباه و … است.
برای بازدید از ترکمن صحرا زیبا می توانید با تیمار تراول همسفر شوید و یک سفر خاطره انگیز و کم هزینه را با خودرو آفرودی تجربه کنید. در هر جای ایران که هستید می توانید با نصب اپلیکیشن تیمار و انتخاب کردن نوع خودرو، مدت زمان سفر یک سفر اختصاصی به ترکمن صحرا و یا هر مکان دیگری را ثبت کنید.
- شره آق قلا
- آبشار کبود وال
- گمیش تپه
- سیمین شهر
- مقبره خالد نبی
- گورستان سنگی
- هزار دره
- کلاله
- تپه های انوشیروان
- مراوه تپه
- گنبد قاووس
بهار بهترین زمان بازدید از ترکمن صحرا است.
فاصله تهران تا ترکمن صحرا در حدود387 کیلومتر است که می توان به کمک هواپیمار، قطار و یا خودرو شخصی به آن جا رسید.
بدون شک همسفر شدن با تیمار تراول، اولین اسنپ آفرود ایران برای بازدید از این منطقه زیبا بهترین انتخاب است.
گلیم و قالیهایترکمن، لباسهای محلی رنگارنگ، سوزندوزیهای ظریف، زیورآلات نقرهای زیبا و صنایع چوبی با نقش و نگارهای اسلیمی تنها بخشی از سوغات ترکمن صحرا است.
